Αντίο Richard

 

Ο Richard C. Lewontin που πέθανε σε ηλικία 92 ετών, στις 4 Ιουλίου, συγκαταλέγεται (μαζί με τους S. Rose, R. Levins και S. Jay Gould) στους μεγάλους θεωρητικούς της εξελικτικής βιολογίας.  

Από το 1952 μέχρι το 2014, είχε δημοσιεύει εκατοντάδες θεωρητικές και πειραματικές εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά και σημαντικά βιολογίας και γενετικής.

Στη δεκαετία του 70, βάζει στο στόχαστρο τον λεγόμενο “γενετικό ντετερμινισμό” και καταπιάνεται σε μεγάλο βαθμό με την εξελικτική γενετική του ανθρώπινου είδους.

Ο “γενετικός ντετερμινισμός”, εξειδίκευση του «βιολογικού ντετερμινισμού», παρομοιάζει τον οργανισμό σαν μια μηχανή προγραμματισμένη από τα γονίδιά της. Οι «κοινωνιοβιολόγοι» προβάλλουν υποθετικά «γονίδια» των σεξουαλικών προτιμήσεων, της βιαιότητας και του εγκλήματος, της επαγγελματικής ικανότητας και επιτυχίας, της ευφυίας, των συναισθημάτων και άλλων ιδιοτήτων του ανθρώπου. Με τον τρόπο αυτό τα γονίδια ευθύνονται για πολλά (αν όχι όλα) από φαινόμενα της συμπεριφοράς μας και της κοινωνίας μας. Αυτή η άποψη χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει τις ανισότητες, υποστηρίζοντας ότι οι διαφορές στις δυνατότητες μεταξύ των ανθρώπων είναι έμφυτες και ότι αυτές οι έμφυτες διαφορές κληρονομούνται βιολογικά. Μια τέτοια «επιστήμη» εξυπηρετεί απόλυτα την ιδεολογία της άρχουσας τάξης.

Ο Lewontin πιστεύει ότι είναι αδύνατη η πλήρης κατανόηση των έμβιων όντων, όταν θεωρούμε τα γονίδια, τους έμβιους οργανισμούς και το περιβάλλον ως ξεχωριστές οντότητες με διακριτό ρόλο. Απορρίπτει την ιδέα, ότι τα γονίδια καθορίζουν τον οργανισμό και στη συνέχεια αυτός προσαρμόζεται στο περιβάλλον του. Αποδεικνύει ότι οι οργανισμοί κατά τη διαδικασία της ανάπτυξή τους, κάτω από τις δικές τους συνθήκες, δημιουργούν, διαμορφώνουν και τελικά επιλέγουν το περιβάλλον στο οποίο θα ζήσουν και προτείνει τα τρία βασικά στοιχεία που επηρεάζουν τα χαρακτηριστικά των οργανισμών: τα γονίδια, το περιβάλλον και ο ίδιος ο οργανισμός. Το θεωρητικό αυτό σχήμα της εξελικτικής προσαρμογής ονομάστηκε από τον ίδιο “Τριπλή Έλικα” σε αντιδιαστολή προς τη διπλή έλικα, που αποτελεί το γνωστό σχήμα του μορίου του DNA, φορέα των γονιδίων.

Ένας οργανισμός είναι η μοναδική συνέπεια της αλληλεπίδρασης γονιδίων και περιβάλλοντος γι’ αυτό και το ερώτημα «τι είναι η ανθρώπινη φύση;» είναι προβληματικό. Η προσπάθεια να καταλάβει κανείς την ποικιλότητα του συνόλου των ανθρώπων προσπαθώντας να εντοπίσει κάποια κρυμμένη ομοιομορφία που ονομάζει «ανθρώπινη φύση» ανήκει στον ιδεαλισμό της επιστημονικής σκέψης. Η διαλεκτική οπτική του Lewontin αναγνωρίζει την ετερογένεια τόσο της προσωπικής ιστορίας κάθε ατόμου όσο και των κοινωνικών εξελίξεων και θεωρεί, μάλιστα, αυτήν την ετερογένεια ως κινητήρια δύναμη εξέλιξης. Βιολογικές λειτουργίες όπως η διατροφή και η σεξουαλικότητα έχουν αποκτήσει νέα χαρακτηριστικά και σκοπούς, καθώς ο άνθρωπος εντάχθηκε σε κοινωνικά πλαίσια που τους προσέδωσαν άλλο περιεχόμενο.

Μέσα από γενετικές μελέτες σε πληθυσμούς ανθρώπων, ο Lewontin απέδειξε ότι ο διαχωρισμός των ανθρώπων σε φυλές είναι και βιολογικά αβάσιμος. Η γενετική ποικιλότητα στον άνθρωπο, όπως και στα περισσότερα είδη, βρίσκεται μέσα στις φυλές (93%) και όχι ανάμεσά τους (7%).

Στο βιβλίο του «Ο Διαλεκτικός Βιολόγος», μια διαλεκτική υλιστική προσέγγιση στην ιστορία και την επιστήμη, η αφιέρωση είναι: «Στον Frederick Engels, που έκανε συχνά λάθη, αλλά που δεν έκανε λάθη στα ζητήματα που είχαν σημασία».

Η διαλεκτική των Μαρξ και Ενγκελς τον βοήθησε ώστε να μπορέσει να περιγράψει τα σύνθετα φαινόμενα των αλληλεπιδράσεων. Η επαφή του με την διαλεκτική και τον μαρξισμό ήρθε, όμως, μέσα από την συμμετοχή του στα κινήματα της δεκαετίας του 60 και του 70 ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ και τον αγώνα για τα πολιτικά δικαιώματα, τα δικαιώματα των γυναικών και των ομοφυλόφιλων. Έτσι διαμορφώθηκε για να μπορέσει με τη σειρά του να χρησιμοποιήσει την επιστημονική έρευνα για να αντικρούσει τους «επιστημονικούς» ισχυρισμούς των αντιπάλων αυτών των αγώνων.

Το έργο του αποτελεί όπλο στον αγώνα μας ενάντια στην «ουδετερότητα της επιστήμης» αλλά και στις «ψευτοεπιστημονικές» θεωρίες της κυρίαρχης ιδεολογίας που θεωρητικοποιούν το ρατσισμό, το σεξισμό, τις κοινωνικές διακρίσεις, τη καταστροφή του περιβάλλοντος και αναπαράγουν τα αντιδραστικά στερεότυπα της «ανθρώπινης φύσης».