Ξημερώνει πάλι στην Αμερική

 

Τα 80s, αποτελούν, τα τελευταία χρόνια, περισσότερο από κάθε άλλη δεκαετία, αντικείμενο μελέτης, σχολιασμού και αναφοράς. Πλήθος από βιβλία, άρθρα, ιντερνετικά αφιερώματα είτε τα νοσταλγούν και τα εξιδανικεύουν είτε τα ανακατασκευάζουν και τα αποδομούν.

Από την εκλογή Τραμπ στην προεδρεία των ΗΠΑ («του ανθρώπου που αποτελεί την απόλυτη μετωνυμία του τοξικού αμερικάνικου καπιταλισμού που διογκώθηκε στη δεκαετία του ‘80») μέχρι τις επανενώσεις μουσικών συγκροτημάτων της εποχής (με κυκλοφορίες νέων δίσκων ή/και με sold out παγκόσμιες περιοδίες) και τις ταινίες (και τηλεοπτικές σειρές) που είτε αποτελούν remakes ή sequels ταινιών των 80s είτε διαδραματίζονται στα 80s (με κορυφαίο παράδειγμα το Stranger Things), η πιο «παρεξηγημένη» πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά μεταπολεμική δεκαετία φαίνεται να παίρνει ρεβάνς.

Είναι, τελικά, τα 80’s η «δεκαετία που μας έφτιαξε», όπως θεωρεί το National Geographic Channel με την ομώνυμη σειρά ντοκιμαντέρ, «The 80’s: The Decade That Made Us» ή αποτελεί μία «μεταβατική δεκαετία» ανάμεσα στον παλιό και στο νέο κόσμο που ζούμε;

Το βιβλίο της Αννας Μαρία Δρουμπούκη, «Ξημερώνει πάλι στην Αμερική: Πολιτισμικοί πόλεμοι και μαζική κουλτούρα στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1980», από τις εκδόσεις Μωβ Σκίουρος, επιχειρεί, (λιγότερο) με προσωπικά βιώματα και (περισσότερο) μελετώντας και παραθέτοντας εκατοντάδες πηγές, να ασχοληθεί με τις ΗΠΑ των 80s και να απαντήσει στα ερωτήματα γιατί, πώς και ποια 80s, διαμόρφωσαν πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά τις ΗΠΑ και τι κληρονομιά άφησαν.

Αυτό που κάνει το βιβλίο ενδιαφέρον είναι ότι προσεγγίζει τα 80s μέσα από τις σύνθετες «διασταυρώσεις της πολιτικής, της κοινωνίας και του πολιτισμού» και έτσι μας δίνει την μεγάλη και σύνθετη εικόνα της εποχής με τις απαραίτητες, για την κατανόηση της, αναδρομές και στις προηγούμενες αλλά και στις επόμενες δεκαετίες.

Η Δρουμπούκη έχει δίκιο όταν αναφέρει ότι «η κυρίαρχη αφήγηση για τη δεκαετία του '80 δίνει την εντύπωση ότι τα χρόνια εκείνα ήταν νωθρά, ατομικιστικά, ασυνείδητα, σπάταλα, καταναλωτικά...η δεκαετία εύκολα απορρίπτεται ως η δεκαετία των teflon years...ωστόσο, στην ιστορία δεν υφίστανται αυτές οι γενικεύσεις...τα 80s δεν ήταν ένα ενιαίο πράγμα...στην καθιερωμένη εικόνα υπάρχουν ρωγμές, ρήγματα, εναλλακτικές αφηγήσεις...τα 80s πρέπει να κατανοηθούν στους δικούς τους όρους, τα χρόνια που προηγήθηκαν και ακολούθησαν ήταν διαφορετικά».

Σε αντίθεση με τον «ριγκανοκεντρισμό» των περισσότερων μελετών, ακόμα και από τη μεριά της «αριστερής διανόησης», όπου «η σύνθετη ιστορία της δεκαετίας θάβεται κάτω από το αφήγημα περί στροφής στον συντηρητισμό», η Δρουμπούκη όχι μόνο δεν «ξεχνάει» τα «άλλα 80s», «των κινημάτων, των εξεγέρσεων, των κοινωνικών συνειδήσεων στη μαζική κουλτούρα, των εμβληματικών καλλιτεχνών που αντιτάχθηκαν στον συντηριστισμό των πολιτικών και κοινωνικών δομών κερδίζοντας ακροατήρια εκατομμυρίων» αλλά, αντίθετα, τα φέρνει στο προσκήνιο.

Έτσι, μας θυμίζει ότι υπήρχαν πολλές ΗΠΑ στα 80s. Οι ΗΠΑ των «από πάνω» και οι ΗΠΑ των «από κάτω».

Οι ΗΠΑ της κυριαρχίας του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού απέναντι στο σοβιετικό με τη νίκη του πρώτου στο ψυχρό πόλεμο, των δύο εκλογικών νικών του Reagan με το όραμα για «επανεκκίνηση της ιστορίας των ΗΠΑ με επιστροφή στις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας, της θρησκείας και της λευκής ανωτερότητας» (αν και το 50% των ψηφοφόρων απείχαν από τις εκλογές του 1980, γεγονός που δείχνει ότι μόνο μία μειοψηφία των αμερικάνων γοητεύτηκε από αυτό το όραμα), του νεοφιλελευθερισμού των Reaganomics με την απότομη αύξηση της ανισότητας (το εισόδημα του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού τριπλασιάστηκε και η περιουσία του διπλασιάστηκε, ενώ οι μισθοί του μέσου Αμερικανού εργάτη παρέμειναν ουσιαστικά στάσιμοι), της «κουλτούρα της απληστίας» των yuppies και της «χρηματοπιστωτικοποίησης» της οικονομίας με τη κυριαρχία της Wall Street, του τσακίσματος των απεργιών και του συνδικαλισμού (η ηρωική απεργία των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας, γνωστή ως PATCO Strike, ηττήθηκε και με συνέπεια την απόλυση και των 11.600 απεργών), του ρατσισμού των γκέτο, του «νέου ανορθολογισμού» με τους απατεώνες τηλευαγγελικούς αστέρες και τη «Θεολογία της Ευημερίας».

Αλλά, ταυτόχρονα υπήρχαν και οι ΗΠΑ των εξεγερμένων μαύρων στα γκέτο των αμερικάνικων πόλεων (το βιβλίο μας παρουσιάζει τη άγνωστη αλλά πολυήμερη και μαζική εξέγερση του γκέτο Liberty City στο Μαϊάμι, η μεγαλύτερη εξέγερση μαύρων από τη δεκαετία του 60), του κινήματος ενάντια στα πυρηνικά και τους εξοπλισμούς με τις μεγαλειώδεις διαδηλώσεις, των φοιτητών εξεγέρσεων και καταλήψεων στα πανεπιστήμια ενάντια στο Απαρχάιντ στη Ν. Αφρική και του «Κινήματος Εκποίησης», των μουσικών που κατέθεσαν στα δικαστήρια και στο Κογκρέσο ενάντια στη λογοκρισία στη μουσική βιομηχανία, των αγώνων των ομοφυλόφιλων ενάντια «στην πανούκλα του AIDS».

Στο επίκεντρο του βιβλίου βρίσκεται το πολιτισμικό τοπίο της εποχής. Από τη μαζικοποίηση της τηλεόρασης (το 99% των αμερικάνικων σπιτιών διέθετε τηλεόραση) με την εμφάνιση του CNN (το πρώτο κανάλι με ειδήσεις όλο το 24ώρο) και την «εικονοποίηση της μουσικής» του MTV μέχρι την (αμφιλεγόμενη) συναυλία «Live Aid» που, σε κάθε περίπτωση, «άλλαξε καθοριστικά τον τρόπο με τον οποίο οι δυτικές κοινωνίες αντιλαμβάνονται την προσέγγιση των παγκοσμίων κρίσεων και καθιέρωσε τις μεγάλης κλίμακας διοργανώσεις για κοινωνικά ζητήματα» και τον «ηδονισμό και την ακολασία του Sunset Strip».

Ήταν η δεκαετία του ψυχροπολεμικού Hollywood των «Rambo» και «Rocky», του σεξισμού των «horror films», των υπερπαραγωγών αλλά και της ακμής του ανεξάρτητου αμερικάνικου σινεμά του Jim Jarmusch, Spike Lee και των Αδερφών Coen.

Ήταν η δεκαετία του κιτς και του σεξιστικού «metal ανδρισμού», του πουριτανισμού και της ηθικής, με αποκορύφωμα τη λογοκρισία στη μουσική, αλλά και της ηδονικής disco, της Madonna (να μιλάει για την παρθενία), του Bruce Springsteen (εξαιρετικό το απόσπασμα στο βιβλίο), του (άφυλου) Prince, των Public Enemy (η μόνη αδυναμία του βιβλίου είναι η απουσία αναφοράς στη μαύρη μουσική των 80s και κυρίως του hip hop), της «βρετανικής εισβολής» της heavy metal (εξαιρετική η ανάλυση για την ταξική προέλευση αλλά και για την επίδραση στη νεολαία) και του new wave.

Δεν ζούμε σε έναν «ριγκανοποιημένο πλανήτη» ούτε «ο αμερικάνικος καπιταλισμός είναι παγιδευμένος στη δεκαετία του 80» (όπως ισχυρίζεται η συγγραφέας). Η (εκκωφαντική) ήττα του Τραμπ, η (δυναμική) επανεμφάνιση των εργατικών απεργιών, το BLM είναι μεγάλα προχωρήματα. Ούτε τα 80s ήταν τα ίδια για όλο τον κόσμο. Την ίδια περίοδο που κυριαρχούσαν οι Ρήγκαν και η Θάτσερ σε ΗΠΑ και Βρετανία, στον Ευρωπαϊκό Νότο κυριαρχούσαν οι «σοσιαλιστές» Μιτεράν, Γκονζάλες και Παπανδρέου.

Είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί. Μελετώντας εκείνη την περίοδο μας βοηθάει να καταλάβουμε καλύτερα και (σε όλα τα επίπεδα) και τη σημερινή.